Dlaczego i jak wiążą wyroki TSUE w VAT
Krzysztof J. Musiał – doradca podatkowy
Zastosowanie prawa unijnego w sprawach podatkowych, a zwłaszcza w VAT, jest obowiązkiem zarówno sądów administracyjnych, ale także organów podatkowych. Wynika to z faktu, że organy podatkowe mają obowiązek przestrzegania prawa i działania w jego granicach (art. 7 Konstytucji RP w zw. z art. 87 ust. 1 Konstytucji RP), czyli również w granicach prawa unijnego (por. wyroki TSUE w sprawie: Fratelli Constanzo, C-103/88, EU:C:1989:256, pkt 33;
33. Odpowiedź na czwarte zagadnienie powinna dlatego brzmieć, że władze administracyjne, także władze gminne, podlegają tym samym obowiązkom jak sąd krajowy, jeżeli chodzi o stosowanie przepisu art. 29 ust. 5 Dyrektywy Rady 71/305/EEC oraz powstrzymywanie się od stosowania tych przepisów krajowych, które są sprzeczne z tym przepisem.
Hansgeorg Lennartz, C-97/90, EU:C:1991:315, pkt 33;
33 Trybunał orzekł już, że na mocy art. 189 akapit trzeci traktatu państwa członkowskie są zobowiązane do przestrzegania wszystkich przepisów szóstej dyrektywy. W zakresie, w jakim odstępstwo nie zostało ustanowione zgodnie z art. 27, który nakłada na państwa członkowskie obowiązek notyfikacji, organy podatkowe państwa członkowskiego nie mogą powoływać się wobec podatnika na przepis stanowiący odstępstwo od systematyki dyrektywy (wyrok z dnia 18 września 1985 r. w sprawie 5/84 Direct Cosmetics, Rec. s. 617, pkt 37).
Marks & Spencer, C-62/00, EU:C:2002:435
Przepisy krajowe ograniczające z mocą wsteczną termin na żądanie zwrotu kwot zapłaconych tytułem pobranego podatku VAT naruszają przepisy o bezpośredniej skuteczności szóstej dyrektywy 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, taka jak w art. 11 część A ust. 1, jest niezgodna z zasadami skuteczności i ochrony uzasadnionych oczekiwań.
czy wyrok NSA z dnia 2 kwietnia 2009r. sygn. akt I FSK 4/08, CBOSA).
Od 1 maja 2004 r. istnieje obowiązek uwzględniania przez państwa członkowskie prawa wspólnotowego na zasadzie odpowiednio, jeśli wystąpią ku temu warunki, pierwszeństwa i bezpośredniego skutku lub prowspólnotowej wykładni przepisów krajowych. Przy czym obowiązek stosowania prawa wspólnotowego w ramach krajowego porządku prawnego ciąży nie tylko na sądach krajowych, ale też na organach administracji.
Przypomnieć należy, że w systemie prawa stanowionego, w chwili obecnej, w pierwszym rzędzie z pojęciem prawa należy wiązać nie tylko przepisy stanowione i stosowane przez uprawnione polskie organy władzy w ramach krajowego systemu prawa, ale również przez instytucje Wspólnoty Europejskiej.
Od dnia 1 maja 2004 r. nasze państwo na podstawie art. 2 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia, będącego integralną częścią Traktatu podpisanego w dniu 16 kwietnia 2003 r. w Atenach (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864, zwanego dalej Aktem) jest związane: po pierwsze, postanowieniami Traktatów założycielskich w tym Traktatem Ustanawiającym Wspólnotę Europejską (Dz. U. 04.90.864/2) (TWE) jako pierwotnym prawem wspólnotowym; po drugie, aktami przyjętymi przez instytucje Wspólnot (wtórnym prawem wspólnotowym) i po trzecie, co jest w pewnym sensie nowością, wykładnią i stosowaniem prawa wspólnotowego wynikającą z orzecznictwa ETS. Wszystkie te elementy tworzące prawo wspólnotowe, obowiązujące nawet przed dniem akcesji, określa się mianem acquis communautaire.
Związanie prawem wspólnotowym zostało sprecyzowane również w art. 10 TWE zawierającym zasadę lojalności. Z zasady tej wynika, że państwo członkowskie winno zapewnić wykonanie zobowiązań wynikających z TWE poprzez:
1/ podjęcie wszelkich właściwych środków ogólnych lub szczegółowych,
2/ ułatwienie Wspólnocie wypełnianie jej zadań,
3/ powstrzymywanie się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrozić urzeczywistnieniu celów TWE.
W związku z tym należy stwierdzić, że pod pojęciem prawa należy rozumieć nie tylko prawo krajowe, ale też prawo wspólnotowe pierwotne i wtórne obowiązujące w świetle orzecznictwa ETS.
Nie ulega też wątpliwości, że wyrok wstępny jest wiążący dla sądu krajowego (zarówno sądów niższych, jak i sądu wyższej instancji), pod warunkiem że nie zwróci się on do TSUE z własnymi pytaniami. Sąd administracyjny nie może natomiast przyjąć interpretacji odmiennej niż dokonana wcześniej przez Trybunał, bo wtedy przywłaszczyłby sobie wyłączną kompetencję TSUE do wykładni prawa unijnego. Co więcej, o ogólnej mocy wiążącej orzeczeń wstępnych świadczą całokształt postępowania prejudycjalnego, jak też zasada pewności prawa i cel nadrzędny, jakim jest jednolita interpretacja i stosowanie prawa unijnego od momentu jego ustanowienia. Skoro TSUE przedstawia wykładnię przepisów i zasad prawa unijnego, to konsekwentnie moc wiążąca dokonanej wykładni odpowiada mocy wiążącej przepisów unijnych, które sądy administracyjne muszą respektować (por. P. Dąbrowska, Skutki orzeczenia wstępnego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2006, s. 82, 86–88 czy wyrok NSA z dnia 6 września 2016r. sygn. akt I FSK 392/15, CBOSA). Zadaniem sądu krajowego jest zapewnienie rozstrzygnięcia zgodnego z prawem unijnym. Instrumentem, który powinien być w pierwszej kolejności wykorzystany do osiągnięcia tego celu, jest wykładnia zgodna z prawem unijnym. Wydanie orzeczenia przez sąd krajowy z oczywistym naruszeniem prawa unijnego czy orzecznictwa TSUE jest podstawą odpowiedzialności odszkodowawczej państwa (por. m.in. wyrok TSUE w sprawie Köbler, C-224/01, EU:C:2003:513).
Zasada, zgodnie z którą państwa członkowskie są zobowiązane do naprawienia szkody wyrządzonej jednostkom w wyniku naruszeń prawa wspólnotowego, za które ponoszą odpowiedzialność, znajduje zastosowanie również wtedy, gdy zarzucane naruszenie wynika z orzeczenia sądu orzekającego w ostatniej instancji, gdy naruszona norma prawa wspólnotowego ma na celu przyznanie praw jednostkom, naruszenie jest wystarczająco istotne i istnieje bezpośredni związek przyczynowy między tym naruszeniem a stratą lub szkodą poniesioną przez poszkodowanych. W celu ustalenia, czy naruszenie jest wystarczająco poważne, gdy rozpatrywane naruszenie wynika z takiej decyzji, właściwy sąd krajowy, biorąc pod uwagę szczególny charakter funkcji sądowniczej, musi ustalić, czy naruszenie to jest oczywiste. Do systemu prawnego każdego państwa członkowskiego należy wyznaczenie sądu właściwego do rozstrzygania sporów dotyczących tego zadośćuczynienia.
(..)
Naruszenie prawa wspólnotowego, takie jak naruszenie wynikające w okolicznościach sprawy przed sądem krajowym z wyroku Verwaltungsgerichtshof z dnia 24 czerwca 1998 r., nie ma charakteru oczywistego wymaganego dla powstania odpowiedzialności państwa członkowskiego na podstawie prawa wspólnotowego za orzeczenie jednego z jego sądów orzekających w ostatniej instancji.